Ciekawostki gminne

Mogiła powstańca z 1863 r. w Strońsku

Mogiła powstańca styczniowego Wojciecha Szczepańskiego na cmentarzu w Strońsku znajduje się w odległości ok. 30 m za pomnikiem upamiętniającym odzyskanie niepodległości. Powstaniec ów zmarł 13 II 1928 r. Pogrzeb odbył się w wyjątkowo mroźną i śnieżną zimę. Zmarły pochowany był z honorami odpowiednimi do szacunku, jakim darzono w wolnej Polsce uczestników powstania. Organizacją pogrzebu zajął się właściciel majątku Zapolice, Zygmunt Myszkowski, syn Emanuela Myszkowskiego, dowódcy Wojciecha Szczepańskiego z powstania. W pogrzebie uczestniczyły straże ogniowe i organizacje społeczne. Przy tej mogile w następnych latach odbywały się uroczystości rocznicowe upamiętniające powstanie. Ojciec Wojciecha Jakub Szczepański, jeden z dwunastu braci, żołnierz w służbie carskiej, ordynans kapelana, wróciwszy w roku 1830 po dwudziestu pięciu latach służby do domu, otrzymał wsparcie od kapelana, który został księdzem w Męce. Wystarał się on dla byłego ordynansa o posadę dróżnika, która polegała na konserwacji drogi (traktu) na odcinku od Woźnik do Zduńskiej Woli. Jakub znalazł na tej drodze pas kupiecki z pokaźną ilością złotych monet i wyposażył wszystkie swoje dzieci: pięć córek z rodzinami i najmłodszego, jedynego syna Wojciecha, który urodził się w Czechach koło Zduńskiej Woli w domu istniejącym do dziś (mieściła się w nim do niedawna GS „Samopomoc Chłopska"). Wojciech ukończył szkołę w Zduńskiej Woli i rozpoczął kurs szewski w Łasku. Z cechu szewskiego w Łasku poszedł do powstania. Jako młodzieniec z wykształceniem gimnazjalnym zapewne był  postacią  znaczącą. Brał udział w starciach z Moskalami: w Szadku koło cmentarza, w Sędziejowicach na cmentarzu i w Grabnie na cmentarzu. W oddziale tym kasę powstańczą woził Sobieraj z Piasków, a Maciej (nazwisko nie ustalone) ze Strońska przyjaźnił się z Wojciechem. Powstańcem był też Tomasz Stańczyk ze Strońska. W marszrucie powstańczej oddział stacjonował miedzy innymi w Patokach u borowego Ciesielskiego, gdzie Wojciech poznał jego córkę Józię. Po klęsce powstania Wojciech z innymi powstańcami ukrywał się w gorzelni na zachód od Sieradza - do czasu, aż sprawy przycichły. Wojciech Szczepański poślubił córkę borowego Józię z Patok, z którą dochował się trzech córek i pięciu synów. Za powstanie Wojciech otrzymał 4 morgi ziemi w Strońsku, a Emanuel Myszkowski wybudował swojemu żołnierzowi szeregowo budynek mieszkalny, stodołę i oborę. Wsparł Wojciecha również w obudowie spalonego domu. W 1914 r. zmarła Wojciechowi na tężec żona Józefa po zabiegu usunięcia zęba przez kowala Konstantego Gołębiowskiego. Wojciech poślubił wtedy Maciejową, wdowę po koledze z powstania, z którą dożył swoich dni.
Po latach starą mogiłę uporządkował i ufundował nagrobek wnuk Wojciecha, żołnierz Armii Krajowej, Kazimierz Szczepański pseudonim „Wojciech".

źródło:
Marek Grabarczyk (Na podst. opowiadań Jana Szczepańskiego - wnuka powstańca)
kwartalnik "Na sieradzkich szlakach"

Na cmentarzu w Strońsku znajduje się również grób księdza Antoniego Ślepowrońskiego (1807-1872), proboszcza parafii Strońsko- uczestnika powstania styczniowego, który po jego upadku ukrywał powstańców i udzielał im pomocy.

Armia Krajowa w Gminie Zapolice

W okresie drugiej wojny światowej na terenie gminy Zapolice działał Związek Walki Zbrojnej przekształcony następnie w Armię Krajową.
Pierwsze grupy podziemne zostały zorganizowane już w 1940 roku. Były to dwa plutony Związku Walki Zbrojnej. Dowódcą pierwszego był ppor. rez. Mieczysław Zawadzki pseud. „Maryśka” a zastępcą Włodarczyk. Pluton obejmował wsie: Rembieszów, Branica, Pstrokonie, Jelno. Dowódcą drugiego plutonu był Stanisław Jasiewicz pseud. „Henryk”.
Pluton obejmował wsie: Beleń (dowódca Kazimierz Kaźmierczak), Strońsko (dowódca Kazimierz Stępień), Zapolice (dowódca Józef Jaworski), Ptaszkowice (dowódca Stanisław Pluskota), Nowe Miasto, Holendry, Paprotnia.
W 1942 roku ZWZ został przemianowany na Armię Krajową. Komendantem AK w gminie ( w latach 1943 i 1944) był plut. sł. stałej Bolesław Nowiński pseud. „Wolny”.
Na terenie gminy były zorganizowane trzy plutony bojowe:

• pluton nr 1 dowodzony przez plut. rez. Bronisława Włodarczyka z Branicy (stan plutonu 30 ludzi zaprzysiężonych);
• pluton nr 2 dowodzony przez plut. rez. Władysława Jaworskiego z Zapolice (stan zaprzysiężonych 25 osób);
• pluton nr 3 dowodzony przez plut. Władysława Opalińskiego z Rzechty (stan zaprzysiężonych 30 osób).

W gminie Zapolice zorganizowana też była Sekcja Sanitarna Wojskowej Służby Kobiet w składzie:
Anna Rokosowska-Kolasińska (córka rejenta ze Zduńskiej Woli), Kazimiera Knapikówna, Nowińska pseud. „Jarzębina” z Karsznic, Maria Kaczmarek i Irena Ułanowska. Sekcja gromadziła środki sanitarne z aptek w Zduńskiej Woli.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza
Jaskólskiego „ Z działalności ZWZ-AK na ziemi
sieradzkiej 1939-1945”

Festung Strońsko   

Strońsko to jedna z najbardziej malowniczo położonych wsi regionu sieradzkiego. Turystów przyciągają wspaniałe widoki na dolinę Warty, widoczna z oddali wieża kościoła w Chojnem, bory sosnowe po drugiej stronie rzeki. Przy dobrej przejrzystości powietrza wprawne oko dojrzy nawet oddaloną o kilkadziesiąt kilometrów górę Kamieńsk. Pagórkowaty teren sprawia wrażenie jakbyśmy byli na Podhalu. Nie lada gratką dla miłośników krajoznawstwa jest kościół romański, który wedle legendy postawiony został na miejscu pogańskiej świątyni. Gdyby historia potoczyła się nieco inaczej, Strońsko miałoby jeszcze jedną atrakcję. Cofnijmy się o ponad dwieście lat wstecz.

Jest rok 1793. Rzeczypospolita Obojga Narodów po raz drugi pada ofiarą zaborczości sąsiadów, którzy dzielą między siebie jej terytoria. Na nasze ziemie wkraczają wojska pruskie. Odtąd obszar województwa sieradzkiego staje się jedną z prowincji pruskich pod nazwą Prusy Południowe. Województwa zostają przemianowane na departamenty, Sieradzkie staje się częścią departamentu łęczyckiego (przez około miesiąc), następnie piotrkowskiego, a po reorganizacji, która nastąpiła jesienią 1798r. departamentu kaliskiego.

Wkrótce stosunki pomiędzy państwami, które dokonały rozbiorów zaczęły się pogarszać. Prusy żywiły obawy przed Austrią i Rosją głównie jednak chciały zabezpieczyć swoje interesy przeciwko Austrii, która chciała podważyć pozycję mocarstwową Prus w Europie. Obawiano się ataku wojsk austriackich na Dolny Śląsk i planowano wybudować twierdze broniące przejść przez Narew, Wisłę i Bug, w kolejnym zaś etapie zamierzano ufortyfikować przeprawy na Nerze i Warcie. Dowództwo wojsk pruskich projektowało umocnienia na tych przeprawach¹.

Z tajnych listów pisanych w latach 1808-1809 wynika, że istniały plany wzniesienia w Strońsku twierdzy. Sporządzona została również wtedy mapa sytuacyjna². Właściciel Strońska Sulimierski, po wstępnych rozmowach wyraził zgodę na przekazanie posiadłości w ręce władz pruskich. W zamian za to miał otrzymać stosowne odszkodowanie rekompensujące utratę mienia. Zadanie wykonania prac pomiarowych otrzymali kapitan Keibel z twierdzy w Koźlu oraz porucznicy Forell i Hulsen z twierdzy w Świdnicy³. Po dokonaniu pomiarów prace ustały. Jaka była przyczyna tego, że budowa nie była kontynuowana informują Teki Pstrokońskiego: Rząd Pruski zamyślał tu fortecę wystawić i już były plany i koszta wyrachowane lecz wojna francuzka w r. 1806 zaczęta przeszkodziła⁴.

Sytuacja uległa diametralnej zmianie po tym jak Napoleon utworzył z licznych państewek niemieckich Związek Reński. Niezadowolone z tego obrotu sprawy Prusy postawiły Bonapartemu ultimatum. Efektem tych działań było wkroczenie wojsk francuskich do Prus, pogrom Prusaków pod Jeną i Auerstedt a w końcowym efekcie traktat w Tylży i utworzenie Księstwa Warszawskiego. Gdyby Prusacy pokonali Francuzów, zapewne obecnie widzielibyśmy górującą nad wszystkim potężną twierdzę w Strońsku.

Pamięć o niezrealizowanym projekcie trwała jeszcze przez dziesięciolecia i od czasu do czasu informacja pojawiała się w prasie. Tak na przykład w Notatkach archeologicznych czytamy o Strońsku że: Miejscowość ta, jak niesie tradycya miejscowa, za czasów okupacyi pruskiej miała być zamienioną na fortecę5. Podobną wymowę ma relacja Bronisława Chlebowskiego: Podobno rząd pruski zamierzał wznieść tu fortyfikacye i w tym celu dokonane zostały szczegółowe pomiary⁶.

Minęło kolejnych kilkanaście dziesięcioleci i znów zgodnie z niepisaną tradycją przypominamy, aby nie zapomnieć i pamiętamy, żeby przypominać.

Autor: Piotr Tameczka

Przypisy:

1. Memoiren zur Geschichte des Preussischen Staats unter den Regierungen Friedrich Wilhelm II. und Friedrich Wilhelm III (1809), Christian Karl August Ludwig Massenbach, Tom III, str. 299-317
2. Joharrn Friedrich Reichardt; Gustav Gugitz, Vertraute Briefe: geschriebe nauf einer Reise nach Wien und den Osterreichischen Staaten zu Ende des Jahres 1808 und zu Anfang 1809, Tom II, str 452
3. AGAD, Generalne Dyrektorium Prus Południowych VI, sygn. 3128, Acta betr. die projectierte Anlage einer Festung beim Dorfe Stronsko ohnweit Sieradz 1803-1806.
4. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XI, str. 408
5. Kaliszanin, 1872, nr 13
6. Notatki archeologiczne, 1873/74, str 62

W tekście wykorzystałem również informację dra Z. Włodarczyka o twierdzy w Strońsku związaną z przypisem nr 3.

Opis walk nad Wartą we wrześniu 1939 roku

(fragmenty książki Apoloniusza Zawilskiego "Bitwy polskiego września"  do pobrania w formacie PDF)